Muzeum Dzieduszyckich w Zarzeczu

Muzeum Dzieduszyckich w Zarzeczu zostało otwarte 26 kwietnia 2008 roku.

Muzeum Dzieduszyckich jest filią Muzeum w Jarosławiu mieszczącego się w zabytkowej Kamienicy Orsettich.

Muzeum ma charakter edukacyjny, a jego celem jest m.in. pokazanie fragmentu dziejów ojczystych ukazanych poprzez pryzmat losów ludzi, ich dokonań i powiązań z regionem. Pałac wraz z Muzeum Dzieduszyckich stanowi jedno z ogniw rezydencji arystokratycznych w rejonie Podkarpacia (Sieniawa, Łańcut, Przeworsk, Zarzecze).

Służą temu w szczególności:

odtworzone (chociaż w części) wnętrza pałacu w Zarzeczu, pokazujące wyposażenie charakterystyczne dla XIX-wiecznych siedzib arystokratycznych;
prezentacja rodu Dzieduszyckich w formie drzewa genealogicznego (od XV do XX wieku);
przedstawienie historii rodu Dzieduszyckich z linii poturzycko-zarzeckiej;
wyeksponowanie z tej części Rodziny postaci, które mocno zapisały się w historii Polski;
pokazanie wybitnych jednostek z innych linii rodu Dzieduszyckich, eksponując ich postawy obywatelskie, patriotyczne oraz działalność na rzecz rozwoju kultury i edukacji;
powiązanie dziejów rodziny Dzieduszyckich z kilkoma blisko spokrewnionymi z nimi rodzinami żyjącymi do 1939 r. na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej: Czartoryscy, Sapiehowie, Szeptyccy (wybitne postaci z tych rodzin).

W archiwum rodzinnym gromadzone są dyplomy (kopie i fotografie) oraz publikacje:

nadania urzędów i starostw dla Dzieduszyckich przez królów polskich: Jana III Sobieskiego, Augusta II, Augusta III, Stanisława Augusta Poniatowskiego;
nadania przez cesarzową Marię Teresę tytułu hrabiowskiego dla Tadeusza Gerwazego Dzieduszyckiego i jego potomków w 1775 r.;
nadania francuskiej Legii Honorowej dla Włodzimierza Dzieduszyckiego (1879 r.);
nadania Doktora h.c. Uniwersytetu Lwowskiego dla Włodzimierza Dzieduszyckiego (1894 r.);
druki i publikacje odnoszące się do rodziny Dzieduszyckich i innych rodzin ziemiańskich regionu.

W interesująco zaprezentowanej historii rodu Dzieduszyckich są uwzględnione:

postawy obywatelskie i patriotyczne;
mecenat kulturalno-naukowy;
działalność społeczna i charytatywna
relacje dworu z ludnością wiejską;
praca na rzecz dobrych stosunków polsko-ukraińskich;
stosunek do cerkwi greckokatolickiej i prawosławnej;
rola kobiet z rodziny Dzieduszyckich (Magdalena z Dzieduszyckich Morska, Alfonsyna z Miączyńskich Dzieduszycka, Wanda z Sapiehów Dzieduszycka);
życie codzienne rodziny ziemiańskiej.

W Muzeum zostały wyeksponowane następujące postaci z rodziny Dzieduszyckich bezpośrednio związane z Zarzeczem:

Magdalena Katarzyna z Dzieduszyckich Morska (1762–1847) – fundatorka pałacu, zabudowań gospodarczych i domów dla ludności wiejskiej, założycielka parku w Zarzeczu, patriotka, opiekunka uciekinierów po powstaniu listopadowym;

Józef Kalasanty Dzieduszycki (1776–1847) – twórca Biblioteki Poturzyckiej, protoplasta linii poturzycko-zarzeckiej; współzałożyciel galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego;

Włodzimierz Ksawery Dzieduszycki (1825–1899) – pierwszy ordynat poturzycko-zarzecki; twórca Muzeum Przyrodniczego im. Dzieduszyckich we Lwowie, fundator kościoła w Zarzeczu; marszałek Sejmu Krajowego, opiekun i propagator sztuki ludowej oraz przemysłu domowego w Galicji; pionier ruchu wystawienniczego; mecenas kultury, nauki i sztuki, pionier ochrony przyrody w Galicji; zasłużony dla europejskiej ornitologii; współzałożyciel Towarzystw: Łowieckiego i Tatrzańskiego; aktywnie działający na rzecz dobrych stosunków narodowościowych (polsko-ukraińskich) i wyznaniowych w Galicji; jako jeden z pierwszych w Galicji zniósł pańszczyznę; dr h.c. Uniwersytetu Lwowskiego, honorowy obywatel kilku miast galicyjskich;

Alfonsyna z Miączyńskich Dzieduszycka (1836–1919) – opiekunka ubogich (założycielka „Taniej kuchni” we Lwowie), fundatorka szpitalików dla ludności wiejskiej w swoich dobrach; postać niezwykle aktywna w rodzinie w roli żony i matki (rola rodziny w życiu człowieka XIX wieku);

Tadeusz Dzieduszycki (1841–1918) – drugi ordynat, opiekun Muzeum Przyrodniczego we Lwowie; więziony za działalność na rzecz powstania styczniowego;

Paweł Dzieduszycki (1881–1951) – trzeci ordynat, jezuita, administrator Konwiktu i Zakładu Wychowawczego oraz jego majątków w Chyrowie, założyciel ogrodu botanicznego w Chyrowie; rektor Kolegium św. Józefa we Lwowie;

Włodzimierz Dzieduszycki jr. (1885–1971) – czwarty ordynat; podczas I wojny światowej działacz Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny; pomoc wysiedleńcom w czasie okupacji hitlerowskiej (dał w Zarzeczu schronienie około 70 osobom); organizator tajnego nauczania w Zarzeczu;

Stanisław Dzieduszycki (1888–1960) – adiutant gen. T. Rozwadowskiego w wojnie polsko-bolszewickiej; twórca znakomicie zorganizowanego gospodarstwa rolnego, szkółki ogrodniczej i stawów rybnych w Sokołowie;

Jan Maria Dzieduszycki (1916–1995) – więzień UB i NKWD, zesłaniec w głąb ZSRR (1944–1947); autor przejmujących wspomnień Trzy lata wykreślone z życiorysu;

W ekspozycji muzealnej postarano się przypomnieć dokonania kilku innych osób z rodziny Dzieduszyckich:

Tadeusz Gerwazy Dzieduszycki (1724–1777) – cześnik wielki koronny; jeden z czterech regimentarzy dowodzących polską siłą zbrojną w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego; jako drugi w Galicji uhonorowany tytułem hrabiowskim;

Wiktoryn Walerian Dzieduszycki (1754–1832) – zwolennik Konstytucji 3 Maja, w pierwszą rocznicę jej uchwalenia uwolnił od poddaństwa dziesięciu chłopów; agent Tadeusza Kościuszki we Lwowie, zadłużył majątek na cele powstania kościuszkowskiego; w 1796 r. stanął na czele pierwszej po upadku państwa konspiracji niepodległościowej, tzw. Centralizacji Lwowskiej, za co był więziony przez Austriaków (1797–1800);

Antoni Bazyli Dzieduszycki (1757–1817) – poseł polski w Stambule; dyrektor generalny Poczt J. K. Mości w Koronie i Wlk. Ks. Lit.; kawaler Orderu Orła Białego (najwyższe odznaczenie Pierwszej Rzeczypospolitej); członek Rady Narodowej w powstaniu kościuszkowskim;

Wawrzyniec Dzieduszycki (1772–1836) – adiutant Tadeusza Kościuszki w bitwach pod Racławicami i Szczekocinami;

Maurycy Dzieduszycki (1813–1877) – polihistor; kurator literacki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie; w przygotowywanych memoriałach przeciwstawiał się niemieckim pretensjom do niektórych ziem polskich; uczył języka polskiego arcyksięcia Karola Ludwika (brat cesarza Franciszka Józefa I);

Juliusz Dzieduszycki (1817–1885) – więziony za przynależność do konspiracji niepodległościowej w 1846 r.; wybitny hodowca koni arabskich (stadnina w Jarczowcach), powołany do czuwania nad stadninami rządowymi w Galicji, przyczynił się do podniesienia chowu i rasy koni w Galicji; mecenas sztuki (Juliusz Kossak);

Mieczysław Antoni Dzieduszycki (1832–1872) – filantrop, literat, działacz społeczny, jeden z założycieli Towarzystwa Oświaty Ludowej, przyjaźnił się z Andrzejem Cinciałą z Cieszyna, wspierał „Gwiazdkę Cieszyńską”, fundował i dofinansowywał czytelnie oraz wypożyczalnie książek dla ludności polskiej i żydowskiej;

Wojciech Dzieduszycki (1848–1909) – wybitny mówca, pisarz, polityk, parlamentarzysta (prezes Koła Polskiego w Wiedniu), kolekcjoner dzieł sztuki; członek korespondent krakowskiej Akademii Umiejętności, członek Komitetu Fundacji im. Tadeusza Kościuszki na cele oświaty ludowej; prof. Uniwersytetu Lwowskiego; minister dla spraw Galicji w rządzie Austro-Węgier;

Aleksander Dzieduszycki (1874–1949) – wybitny hipolog, znakomity jeździec (specjalista od ujeżdżania koni arabskich), hodowca koni; dyplomata (attaché wojskowy przy ambasadzie austriackiej w Madrycie, delegat polski w Hiszpanii, polski poseł pełnomocny w Kopenhadze i w Norwegii); w 1926 r. utworzył i był prezesem (aż do likwidacji w 1947 r.) Towarzystwa Hodowli Konia Arabskiego w Polsce; po II wojnie światowej represjonowany przez władze komunistyczne;

Prezentacja siedzib Dzieduszyckich (z linii poturzycko-zarzeckiej) oraz obiektów architektonicznych:

Zarzecze. Założenia architektoniczne zespołu pałacowo-parkowego;
Lwów – pałac na Kurkowej;
Pieniaki – pałac;
Jaryszów – dwór;
Konarzewo pod Poznaniem –pałac;
Poturzyca – pałac;
Niesłuchów – pałac;
Muzeum Przyrodnicze we Lwowie;
Kościół w Zarzeczu.

Znani i sławni w gościnie u Dzieduszyckich

Polowania /m.in. Sienkiewicz/; Księga Łowów Poturzyckich /karykatury Leopolda Starzeńskiego, teksty Aleksandra Fredry/; Odwiedziny członków wiedeńskiej rodziny panującej (arcyks. Rudolf); Ludzie Kościoła: arcybiskup Izaak Isakowicz, kardynał Jan Puzyna, prymas Stefan Wyszyński.

Rodzina Dzieduszyckich w przeszłości dobrze zapisała się w relacjach narodowościowych pomiędzy Polakami i Ukraińcami oraz wyznaniowych (kościół rzymskokatolicki – cerkiew greckokatolicka). Wielu przedstawicieli Rodziny postrzegano jako mediatorów pomiędzy wymienionymi grupami narodowościowymi i wyznaniowymi, co zrodziło przekonanie (obecne np. we Lwowie do dziś), iż nazwisko Dzieduszyckich łączy Ukraińców z Polakami. Muzeum w Zarzeczu może więc stać się w przyszłości miejscem spotkań polsko-ukraińskich, realizując ideę pojednania obu narodów. Stworzenie zaplecza hotelowego (w oficynie pałacu) pozwoli na organizowanie w Zarzeczu polsko-ukraińskich konferencji naukowych czy spotkań młodzieży studenckiej.