Zaproszenie na wystawę „Niezmienność”

Serdecznie zapraszamy na uroczyste otwarcie wystawy pt. „Niezmienność – wystawa fotografii Klementyny z Dzieduszyckich Szembek z kolekcji Stefana Okołowicza i malarskich widoków Podhala”, które będzie miało miejsce w niedzielę 5 stycznia 2025 roku w ZOFIA WEISS GALLERY w Krakowie przy ulicy Podwale 6.

Klementyna Paulina Maria Jadwiga, najstarsza z czterech córek Włodzimierza Dzieduszyckiego i Alfonsyny z Miączyńskich, urodziła się 12 lipca 1855 roku we Lwowie. Tam też wychowywała się w pałacu przy ul. Kurkowej położonym w rozległym parku. Z okresu dzieciństwa zachował się piękny, niedokończony portret Klementyny pędzla Artura Grottgera: dziewczynka ukazana jest z profilu, zwracają uwagę jej bujne, splecione w warkocz włosy i pogodna twarz z lekkim rumieńcem.

Otrzymała staranne wykształcenie wedle ambitnego programu ułożonego przez prezesa krakowskiej Akademii Umiejętności Józefa Majera. Jak to było wówczas przyjęte, nauki pobierała w domu, poznając języki obce (francuski, angielski, niemiecki i włoski), literaturę, historię oraz geografię. Program nauczania obejmował również muzykę. Klementyna – zwana przez bliskich Klimą lub Muchą – wykazywała zainteresowania artystyczne: miała zamiłowanie do malarstwa i literatury, ponoć próbowała swoich sił również w poezji. Rozbudzona w młodości wrażliwość znalazła później wyraz w fotografiach, na których nietrudno odnaleźć zaszczepione w rodzinnym domu miłość do przyrody oraz zaciekawienie codziennością „zwykłych” ludzi.

W 1876 roku szaleńczo zakochana Klementyna wyszła za mąż za Zygmunta Szembeka (1844–1907) – obdarzonego ogromnym urokiem osobistym światowca i lwa salonowego. Urodziła pięcioro dzieci: Marię (1877–1951, później Mycielska), Annę (1880–1966, później Górska), Jana (1881–1945, dyplomata), Franciszka (1883, nie dożył wieku dorosłego) i Włodzimierza (1883–1942, męczennik z Auschwitz, sługa Boży). Małżonkowie początkowo osiedli w podkrakowskich dobrach Szembeków Poręba Żegoty, a w 1888 roku przenieśli się do Krakowa. Klementyna prowadziła tam nieopodal Wawelu salon intelektualny. Przyjaźniła się z pisarzami i artystami, m.in. z Henrykiem Sienkiewiczem, Heleną Modrzejewską i historykiem Karolem Potkańskim. Zygmunt spędzał czas przeważnie za granicą. Po wydaniu córek za mąż podróżowała również Klementyna: bywała w Grecji, na Bliskim Wschodzie, we Włoszech, w Abacji (dziś Opatija w Chorwacji) i na Capri.

Często odwiedzała Zakopane, gdzie spotykała się m.in. ze Stanisławem Witkiewiczem i jego synem Stanisławem Ignacym. Zwana przez nich Grafinią nawiązała z nimi serdeczne relacje. Świadczą o nich prezentowane na wystawie fotografie, np. ze Stanisławem przed kościołem oraz wykonany przez S.I. Witkiewicza portret Klementyny w trakcie górskiej wycieczki – opartą o skałę, z przewieszonym przez ramię aparatem dojrzałą kobietę od dziewczynki z nieukończonego szkicu Artura Grottgera dzieli bagaż trudnych doświadczeń, ale na jej twarzy – obok zmęczenia wspinaczką – dostrzec można spokój i wewnętrzną radość.

Podczas licznych pobytów w Zakopanem Szembekowa wykonała fotografie, których część będzie prezentowana są na wystawie. Pochodzą one z kolekcji Stefana Okołowicza (wcześniej w archiwum krakowskiej rodziny Paradowskich) obejmującej ponad trzysta szklanych negatywów o wymiarach 4 × 6,5 cm. Wybrane na ekspozycję odbitki dokumentują dawne Zakopane, Tatry i związanych z nimi ludzi. Fotografie wykonane zostały w latach 1897–1905. Można podziwiać na nich surowe piękno gór, które Klementyna starała się uchwycić w różnych warunkach pogodowych. Uwieczniają drewnianą architekturę i górali: z zacięciem reporterskim i etnograficzną wrażliwością Klementyna „przyłapywała” ich w trakcie codziennych zajęć oraz przy świątecznych okazjach. Wśród fotografii znalazły się również portrety bywających w Zakopanem znakomitych przedstawicieli świata kultury np. brata Alberta Chmielowskiego, Henryka Sienkiewicza i Witkiewiczów.

Klementyna swoje zdjęcia opatrywała krótkimi podpisami: podawała datę dzienną i informacje na temat miejsca wykonania fotografii oraz nazwiska uwiecznionych osób. Są one cennym uzupełnieniem i doprecyzowaniem wiedzy przekazanej w obrazach. Stworzyła w ten sposób piękny zbiór wspomnień, po którym sama jest najlepszym przewodnikiem.

Zmarła 2 lutego 1929 roku, w majątku córki Anny w Woli Pękoszewskiej. Tak po latach wspominał ją wnuk Zygmunt Mycielski: „Była to mądra i czytająca mnóstwo kobieta, z własnymi gustami i zdaniem o sztuce włoskiej, egipskiej i klasycznej, antycznej. Zawsze po stronie młodych i tego, co nowe, […] nie znosiła żadnej tyranii, ani domowej, ani intelektualnej. Politykę uważała za wielką niegodziwość, ale za Polskę modliła się zawsze”.

Powyższy tekst pochodzi z katalogu do wystawy pt. „Reportażystka”, która odbyła się w Pałacu Dzieduszyckich w Zarzeczu 19 września – 30 listopada 2024 roku.

Zdjęcie Klementyny pt. „Pani Szembekowa na szczycie Kominowej skały” zostało zrobione przez Stanisława Ignacego Witkiewicza 18 maja 1899 roku. Autorem obrazu „Morskie Oko” jest Włodzimierz Karcz (1992, olej na płótnie, 100 x 90 cm).