Konkurs historyczno-przyrodniczy im. Włodzimierza Dzieduszyckiego

Zapraszamy uczniów klas V–VIII do udziału w konkursie artystyczno-literackim z nagrodami!

Włodzimierz Dzieduszycki (1825–1899) był jedynym synem Józefa i Pauliny z Działyńskich. Urodził się 22 czerwca 1825 roku w Jaryszowie na Podolu, na terenie dzisiejszej Ukrainy.

Był bardzo chorowitym i nieśmiałym dzieckiem. Uczył się w domu. Rodzice i nauczyciele bardzo wcześnie zwrócili uwagę na jego zainteresowania przyrodnicze i wspierali go w rozwijaniu tej pasji. Wiele lat później wspominał z rozrzewnieniem o dzieciństwie spędzonym na poszukiwaniach przyrodniczych eksponatów:

„Młody chłopiec zaczął składać w małej szafeczce dziecinnego pokoju przyniesione ze spaceru ślimaki, chrząszcze, łapane kapelusikiem motyle, kwiatki i rośliny przy drodze zbierane a chowając się we Lwowie, znosił te przedmioty z Pohulanki, z Zofijówki, Cetnerówki, Żelaznej Wody itd; a najzacniejsi i światli rodzice, kochający gorąco chłopca i krajowe rzeczy i krajową przyrodę i wszystko co rodzime, wprowadzali pomału syna w otwartą otaczającą go naturę i przyzwyczajali do patrzania i wpatrywania się w ten świat otaczającej go przyrody, i ułatwiali mu to jego zbieranie, a i matka sama pomagała i uczyła oczyszczać zebrane ślimaki, nazywać je, porównywać, w czem jej przez nią samą zebrany znaczny zbiór muszli różnych krajów dopomagał (…) i pomagała rośliny zbierać i zasuszać, a ojciec, znany swego czasu bibliograf polski, rośliny w starych zielnikach, jak Marcin z Urzędowa, Syreniusz, wyszukiwać i oglądać pozwalał. Wybierani przez rodziców nauczyciele kierowali i rozwijali budzące się w chłopcu zamiłowanie do ojczystej przyrody. Zamiłowanie to z latami wzrastało, i do szerszego zbierania pobudzało…”.

Muszle, zbierane razem z matką, znalazły godne miejsce w Muzeum im. Dzieduszyckich, które założył we Lwowie. Cieszyło się ono ogromną popularnością, a jego właściciel, mimo  niechęci do publicznych wystąpień, nigdy ich nie odmawiał, jeżeli tylko dotyczyły popularyzowania wiedzy przyrodniczej i ukochanego muzeum.

18 lipca 1888 roku, podczas piątego Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich we Lwowie, wystąpił w wielkiej sali lwowskiego ratusza, opowiadając o wędrówkach ptaków. Jego przyjaciel i malarz Juliusz Kossak (1824–1899) uwiecznił to wystąpienie na rysunku, na którym można dostrzec również eksponaty przyniesione przez Dzieduszyckiego ze znajdującego się nieopodal Muzeum (przy ulicy Teatralnej 18).

Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie istnieje do dzisiaj jako Państwowe Muzeum Przyrodnicze Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Nadal znajdują się tam eksponaty, które zgromadził Włodzimierz.

Jak muzeum działa dzisiaj, można zobaczyć TUTAJ.

Niewiele osób wie, że pierwszy na ziemiach polskich rezerwat przyrody został założony w 1886 roku przez Włodzimierza Dzieduszyckiego w jego rodzinnym majątku Pieniaki na Podolu, na terenie dzisiejszej Ukrainy. Został nazwany „Pamiątka Pieniacka”. Obejmował powierzchnię około 22 hektarów (40 mórg). Naturalny las bukowy przetrwał do I wojny światowej, podczas której został wycięty przez żołnierzy sowieckich. Znamy go z opisu profesora Władysława Szafera, który miał to szczęście, że mógł go jeszcze podziwiać:

„…to znajdzie się we wnętrzu „pamiątki” leśnej w Pieniakach, w mroku leśnym prastarej buczyny i odczuje głęboko cały urok i piękno przyrody pierwotnej, komu ten szmat lasu pięknego nasunie wątek myśli poważnej i twórczej, kogo urok jego zwiąże jednym więcej serdecznym węzłem z rodziną, polską ziemią, ten niech wspomni ze czcią imię męża, który pierwszy odczuł piękno tego zakątka kraju i w obywatelskim zrozumieniu doniosłości jego znaczenia przekazał następnemu pokoleniu „pamiątkę pieniacką” ku wieczystemu jej zachowaniu.”
(prof. Władysław Szafer, 1912).

Krótkie hasło na temat rezerwatu znajduje się w Encyklopedii Leśnej.

Jedną z ulubionych lektur młodego Włodzimierza były zielniki z biblioteki jego ojca Józefa, np. dzieło Szymona Syreńskiego (Syreniusza) Zielnik z 1590 roku. Była to ilustrowana książka o roślinach użytkowych, licząca 1584 strony i zawierająca informacje o głównych gatunkach roślin znanych w Europie Środkowej i Południowej w XVI wieku. W założonym przez Włodzimierza muzeum przyrodniczym okazy zielnikowe stały się podstawą pierwszych kolekcji. Znalazły się tam między innymi zbiory profesora Uniwersytetu Lwowskiego i przyjaciela Hiacynta Łobarzewskiego, które prezentujemy w galerii poniżej. Wśród prezentowanych kart z wklejonymi okazami roślin, znajdują się również te, które zrobił własnoręcznie Włodzimierz z roślin zebranych gdzieś po drodze do Brodów, Pieniak czy Zarzecza.

Zielniki Włodzimierza Dzieduszyckiego i Hiacynta Łobarzewskiego znajdują się w Państwowym Muzeum Przyrodniczym NAN Ukrainy we Lwowie.