Konserwatorskie projekty Związku Rodowego Dzieduszyckich herbu Sas we Lwowie, 2024 rok. Część 2

W „Nowym Kurierze Galicyjskim” umieściłem reportaż z biblioteki Muzeum Przyrodniczego NAN Ukrainy we Lwowie, w którym opisałem unikalne zabytkowe zbiory książek i dokumentów, pochodzące z dawnej Biblioteki Poturzyckiej, zgromadzonej w XIX wieku z niebywałą pasją przez Józefa Kalasantego hr. Dzieduszyckiego, a zwłaszcza przez jego syna Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego, założyciela i długoletniego opiekuna Muzeum Przyrodniczego. Jednak zabytkowe książki, zwłaszcza stare i bardzo stare, potrzebują „leczenia”. Właśnie na ten aspekt funkcjonowania biblioteki muzealnej zwrócił w 2022 roku uwagę Związek Rodowy Dzieduszyckich herbu Sas. Od 2019 roku z inicjatywy Związku prowadzono we Lwowie na Cmentarzu Łyczakowskim prace konserwatorskie, zaś w 2022 roku Mateusz Dzieduszycki, prezes Związku Rodowego Dzieduszyckich herbu Sas, nawiązał w tym celu kontakt z dyrekcją Państwowego Muzeum Przyrodniczego NAN Ukrainy we Lwowie (dawne Muzeum im. Dzieduszyckich) i w tymże roku rozpoczęto prace konserwatorskie przy pierwszych 10 książkach pochodzących z dawnej Biblioteki Poturzyckiej.

Związek Rodowy Dzieduszyckich herbu Sas w swoim komunikacie prasowym, między innymi zwrócił uwagę, że „Książki są świadkami naszej historii – pokazują nasz rozwój, świadczą o naszej tożsamości i utrwalają naszą kulturę. Doskonale o tym wiedział Józef Kalasanty Dzieduszycki, dlatego na początku XIX wieku założył Bibliotekę Poturzycką. Dzięki pasji, zaangażowaniu i poświęceniu Józefa Kalasantego i jego syna Włodzimierza, który po ojcu zajął się rodzinnym księgozbiorem, zbiory gromadzone w bibliotece obejmowały dziesiątki tysięcy książek, atlasów, rysunków, rękopisów czy inkunabułów (w tym listy Jana Długosza czy rękopisy Juliusza Słowackiego).

Pasja rodzinna nie dotyczyła jednak wyłącznie dzieł literackich – w zasobie znalazły się również dzieła malarskie. Dziedzictwo zebrane w Bibliotece Poturzyckiej oddawało mnogość pasji, zainteresowań i obszarów działalności rodziny Dzieduszyckich, co można zauważyć również w zachowanych częściach księgozbioru – można odszukać książki związane z historią naturalną, sytuacją gospodarczą, geografią, ale również atlasy ornitologiczne, podręczniki, encyklopedie, mapy czy dyplomy, które również oddają ważne wydarzenia historyczne i społeczne”.

Już w 2020 roku polskie Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKi DN) poparło finansowo wniosek Związku Rodowego Dzieduszyckich herbu Sas, co stworzyło realną możliwość przystąpienia wspólnie ze stroną ukraińską do realizacji pierwszego etapu ratowania unikatowych zbiorów bibliotecznych. Warszawski Instytut Narodowego Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonika” koordynuje i nadzoruje polsko-ukraińskie prace konserwatorskie, również organizuje udział w nich ekspertów, patronuje pracom konserwatorskim od strony merytorycznej. Ze strony ukraińskiej koordynatorem wspólnego projektu występuje Andrij Bokotej, zaś wszystkie prace konserwatorskie prowadzi lwowianka Uliana Romaniw, doświadczony ukraiński konserwator ze Lwowa. To właśnie ona już od trzech lat „leczy książki” z biblioteki Poturzyckiej i nieraz robi po prostu cuda.

W 2022 roku „na leczenie” ze zbiorów bibliotecznych wytypowano 10 książek. Wszystkie wytypowane do konserwacji książki mały wielką historyczną, kulturalną i bibliograficzną wartość. Na przykład, była wśród nich unikatowa „Historia zwierząt” szwajcarskiego lekarza i przyrodnika Konrada Gesnera (1516–1565). Książka liczy 517 kart, napisana w języku niemieckim.

W 2023 roku Rodowy Związek Dzieduszyckich herbu Sas kontynuował wspólne prace polsko-ukraińskie. Tym razem do konserwacji i restauracji wybrano w sumie 22 obiekty, w tym kolejne bardzo cenne i unikalne pozycje z księgozbioru dawnej Biblioteki Poturzyckiej, mianowicie „Widok Królestwa Polskiego…” I. Bielskiego, Poznań, 1793 rok, „Voyage en Pologne, Russie, Suede i Dannemarc” w 2 tomach, Geneve,1786 rok, „Kronika domowa Dzieduszyckich” Lwów, 1865 rok, „Geografia Królestwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego”, E. A. Kuropatnickiego, Lipsk-Drezno, 1768 rok. Również poddano zabiegom konserwatorskim 6 dyplomów, teczkę introligatorską na dyplomy, 3 tomy dzieła Corneliusa Nozemana „Nederlandsche Vogelen…”, Amsterdam,1797 rok (książka zawiera 51 dużych tablic kolorowych ptaków), czy też pracę S. Sokalskiego „Kontenta Architekta”, Kraków, 1683 rok, w której jest 100 kart i 37 tablic ilustracji.

Według protokołu komisji ekspertów, wysoko oceniono osiągnięte rezultaty i umiejętność konserwatorki Uliany Romaniw, która wykonała „prace z ogromnym wyczuciem artystycznym, zachowując dawny charakter woluminów”. Wspólna polsko-ukraińska komisja również zaznaczyła, że „projekt jest ukierunkowany na ochronę unikalnego elementu dziedzictwa kulturowego, jakim jest pozostałość po Bibliotece Poturzyckiej oraz na popularyzację wiedzy na temat tego księgozbioru i jego twórcy – Włodzimierza Dzieduszyckiego.

W czasach swojej świetności z Biblioteką Poturzycką mogła równać się jedynie kolekcja Ossolineum we Lwowie… Zachowane do dziś znaczące fragmenty tego zbioru dopominają się o troskę, jako istotna część dziedzictwa minionych pokoleń, poprzez poddanie ich zabiegom ratunkowym i zabezpieczającym. Ze względu na wyjątkowość dziedzictwa Biblioteki Poturzyckiej Związek Rodowy Dzieduszyckich herbu Sas w 2024 roku po raz kolejny realizuje projekt konserwacji książek pochodzących z dawnego księgozbioru.

W tym roku świetność odzyska ponad dwadzieścia kolejnych obiektów – między innymi dzieło wybitnego polskiego przyrodoznawcy i znawcy historii naturalnej – Jana Jonstona, którego 350. rocznica śmierci przypadnie w czerwcu przyszłego roku, dzieło Karola Linneusza, szwedzkiego lekarza i przyrodnika, który żył w XVIII wieku i był naukowo związany z uniwersytetem w Uppsali, ale też „Przegląd gospodarstwa lasowego na podstawie regulacyi z roku 1856”, w którym są opisane dobra poturzyckie, i encyklopedia, którą opracował wybitny francuski badacz Jean Guillaume Bruguière”. Według listy uzgodnionej ze stroną polską i ukraińską wybrano 19 pozycji książkowych i 3 dyplomy z kolekcji Włodzimierza Dzieduszyckiego.

W ramach zadania zostaną poddane niezbędnej konserwacji unikatowe dzieła pochodzące ze zbiorów Biblioteki Poturzyckiej, mianowicie:

1. Döbel, Heinrich Wilhelm. Neueröffnete Jäger-Practica, Oder der wohlgeübte und Erfahrne Jäger, Darinnen eine vollständige Anweisung zur ganzen hohen und niederen Jagd-Wissenschaft in 4 Theilen;
2. Jonstonus, Johannes. Historiae Naturalis de quadrupetibus Libri Cum aeneis figures;
3. Augustin Pyramus de Candolle. Prodromus systematis naturalis regni vegetabilis, sive Enumeratio contracta ordinum generum specierumque plantarum huc usque cognitarum, juxta methodi naturalis normas digesta;
4. Augustin Pyramus de Candolle. Prodromus systematis naturalis regni vegetabilis, sive Enumeratio contracta ordinum generum specierumque plantarum huc usque cognitarum, juxta methodi naturalis normas digesta;
5. Botanika dla szkół publicznych. Dziełko elementarne;
6. Linné, Caroli. Systema vegetabilium secundum classes ordines genera species cum characteribus et differentiis;
7. Hamel du Monceau. Abhandlung von Bäumen Stauden und Sträuchen, welche in Frankreich in freier Luft erzogen warden;
8. Linné Carol. Des Ritters Carl von Linné Lehr-Buch über das Natur-System so weit es das Thierreich angehet. In einem vollständigen Auszuge der Müllerischen Ausgabe;
9. Przegląd gospodarstwa lasowego na podstawie regulacyi z roku 1856;
10. Schaefferi, Iacobi Christiani. [Schäffer J. C.] 1718-1790. Icones insectorum circa Ratisbonam indigenorum: coloribus naturam referentibus expressae = Natürlich ausgemahlte Abbildungen Regensburgischer Insecten;
11. Bruguiere Bruguiere M. (Jean-Guillaume). 1749 or 1750-1798. Encyclopédique méthodique. Histoire naturelle des vers;
12. Bruguiere M. (Jean-Guillaume). 1749 or 1750–1798. Encyclopédique méthodique. Histoire naturelle des vers;
13. Linnaeus, Carol. Systema naturae. Per regna tria naturae, Secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis;
14. Döbel, Heinrich Wilhelm. (1699–1759). Eröffnete Jäger-Practica, oder Der wohlgeübte und erfahrne Jäger: eine vollständige Anweisung zur ganzen hohen und niedern Jagd-Wissenschaft;
15. Historie Naturelle des Tangaras des Manakins et des Todiers par Anselme-Gaetan desmarest;
16. Historie Naturelle des Tangaras des Manakins et des Todiers par Anselme-Gaetan desmarest;
17. Historie Naturelle des Tangaras des Manakins et des Todiers par Anselme-Gaetan desmarest;
18.  Historie Naturelle des Tangaras des Manakins et des Todiers par Anselme-Gaetan desmare.

Wszystkie dzieła mają znaczenie nie tylko naukowe, ale też artystyczne i historyczne, niektóre z nich bardzo rzadkie. Prace konserwatorskie, jak i w latach 2022–2023 prowadzi doświadczona konserwator lwowianka Uliana Romaniv. Ambitny projekt  realizowany jest dzięki wsparciu warszawskiego Instytutu Polonika i polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Projekt dofinansowano ze środków ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego. Unikatowy projekt ratowania zabytkowych książek z biblioteki Poturzyckiej, to tylko jeden z kierunków konserwatorskiej działalności Związku Rodowego Dzieduszyckich herbu Sas we Lwowie. W 2024 roku kontynuowano prace konserwatorskie na Cmentarzu Łyczakowskim i przy kamienicy Szolc-Wolfowiczów w Rynku lwowskim. Na tych obiektach prace prowadzi zespół polsko-ukraiński konserwatorów pod kierownictwem Anny Kudzi z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

Jurij Smirnow

Tekst ukazał się w nr 14 (450), 26 lipca – 29 sierpnia 2024

Tekst ukazał się dzięki życzliwości Jurija Smirnowa i „Nowego Kuriera Galicyjskiego” w numerze 14 (450), 26 lipca – 29 sierpnia 2024.
Za zgodą autora publikujemy przedruk (oryginał: https://kuriergalicyjski.com/konserwatorskie-projekty-zwiazku-rodowego-dzieduszyckich-herbu-sas-we-lwowie-2024-rok-czesc-2/).
Równocześnie zachęcamy do śledzenia i wspierania „Nowego Kuriera Galicyjskiego” (kuriergalicyjski.com)