Zadbamy o pamięć naszych przodków – renowacje na Cmentarzu Łyczakowskim

Podczas mszy dziękczynnej inaugurującej działalność Związku Rodowego w 1907 roku odprawionej w kaplicy Dzieduszyckich w kościele jezuickim we Lwowie, znamienne słowa wygłosił ksiądz Alfred Wróblewski: „Gdzie jesteście? W mieście, w którym choćby Was nie stało, pamięć rodu Waszego nie zginie.”

We Lwowie znajduje się wiele miejsc związanych z rodziną Dzieduszyckich, obecnej w tym mieście od XV wieku. Należą do nich zarówno domy, w których Dzieduszyccy mieszkali, instytucje, które ufundowali, te, w których do dzisiaj przechowywane są dokumenty rodzinne oraz kościoły i cmentarze. Najważniejszą siedzibą rodzinną był pałac przy ul. Kurkowej 18, w którym udostępnione były dla publiczności prywatne zbiory rodziny: Biblioteka Poturzycka, znacząca galeria obrazów i zbiór numizmatyczny oraz zbiory przyrodnicze Włodzimierza Dzieduszyckiego, które posłużyły fundatorowi do stworzenia Muzeum Przyrodniczego, noszącego dziś nazwę Muzeum Przyrodniczego im. Dzieduszyckich, i które jest jednym z najważniejszych muzeów Lwowa.

Jednym z miejsc, w których pamięć o rodzinie Dzieduszyckich została zachowana stał się również najstarszy w Europie Cmentarz Łyczakowski, miejsce ostatniego spoczynku członków rodziny zmarłych w końcu XIX i pierwszej połowie XX w.

Ilustrowany przewodnik po cmentarzu Łyczakowskim Aleksandra Medyńskiego z 1937 roku wymienia zastęp „Bene Merentium”, „owych przodowników narodowej kultury, którzy do skarbca narodowego dołączyli promienną przędzę swych myśli i uczuć kwiaty nieśmiertelne”, a wśród nich Maurycego Dzieduszyckiego (1813-1877 – historyk i literat, który wśród wielu prac pozostawił dzieło Piotr Skarga i jego wiek oraz Pieśni o dziejach polskich, pochowany w kaplicy kw. 73) i Teodozję Dzieduszycką (zasłużona działaczka społeczna, artystka-malarka, przełożona sanitariuszek, przy pełnieniu misji Czerwonego Krzyża zmarła na tyfus 8 marca 1919 r., pochowana na Cmentarzu Orląt Lwowskich).

Do dzisiaj na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie zachowało się około 20 rodzinnych grobów. Niestety wiele nie dotrwało do dzisiejszych czasów, wśród nich wspomniana kaplica, w której pochowany był Maurycy Dzieduszycki, a która została doszczętnie zniszczona podczas drugiej wojny światowej. Nie zachowały się również materiały ikonograficzne, które pozwoliłyby na jej rekonstrukcję.

Członkowie rodziny Dzieduszyckich od wielu lat odwiedzają groby swoich bliskich we Lwowie. W zeszłym roku Stowarzyszenie ZRD podjęło starania, w wyniku których dzięki pomocy Instytutu POLONIKA zostaną poddane renowacji dwa rodzinne nagrobki, których opisy konserwatorskie przedstawiamy poniżej. Profesjonalne zabiegi będą miały na celu zatrzymanie nieuniknionego intensywnego procesu dezintegracji kamienia i innych materiałów użytych do ich budowy i przywrócenia czytelności formy rzeźbiarskiej.

Nagrobek z krzyżem i koroną cierniową

Ten oznaczony sygnaturą Henryka Périera nagrobek, znajduje się w kwaterze 68. Niestety tablica inskrypcyjna nie zachowała się do dzisiejszych czasów, ale z ksiąg cmentarnych wiemy, że są tam pochowani: 1. Edward Julian (syn Ludwika Benedykta) 1818-1880; 2. Leon Edward (syn Edwarda Juliana) 1858-1896; 3. Edward Maria Bogusław (syn Leona Edwarda) 1896-1928 – za czyny wojenne 1918-1920 został odznaczony Krzyżem Walecznych i Orderem Virtuti Militari.

Nagrobek z krzyżem i koroną cierniową; fot.: Paulina Dzieduszycka-Martusewicz

Nagrobek zbudowany jest z piaskowcowej tumby grobowej, która usytuowana jest na cokole imitującym ociosane bloki kamienne. Tumbę pokrywają dwie proste płyty grobowe, schodzące się pod lekkim skosem od centralnej osi płyty. Na jej frontowej części widoczna jest sygnatura rzeźbiarza Henryka Periera. Na tumbie ułożony jest cokół z miejscem po tablicy inskrypcyjnej. We wnętrzu otworu na płytę widoczne jest opracowanie kamieniarskie w formie prostego śladu dłuta – tzw. szlaku krakowskiego. Na cokole znajduje się monumentalny, prosty w formie krzyż, zwieńczony koroną cierniową. Na powierzchni obiektu widoczne są ślady po kulach, będące świadkiem walk prowadzonych na cmentarzu podczas drugiej wojny światowej. Piaskowiec pokryty jest licznymi nawarstwieniami mikrobiologicznymi w postaci grubych plam w kolorze jasno zielonym i białym – są to prawdopodobnie grzyby. Widoczne są również zażelazienia oraz odspojenia i spękania wierzchniej warstwy piaskowca.

Nagrobek z Matką Boską

Położony jest w kwaterze 2, blisko jednej z głównych alei Cmentarza. Pochowanych jest tutaj osiem osób: 1. Ludwika z Potockich Dzieduszycka (1789-1874); 2. Jan (1815-1889); 3. Felicja z Dzieduszyckich Dzieduszycka (1816-1899); 4. Adam Dzieduszycki (1848-1892); 5. Marian Józef Dzieduszycki (1853-1917); 6. Feliks Dzieduszycki (1844-1897); 7. ks. Aleksander Dzieduszycki (1808-1851); 8. Maria Julia Dzieduszycka (1850-1880).

Nagrobek z figurą Matki Boskiej; fot.: Maria Anna Dzieduszycka

Klasycyzujący nagrobek złożony jest z cokołu umieszczonego na wysokiej podmurówce i nastawy, rozdzielonej profilowanym gzymsem. Na ścianach frontowych i bocznych osadzone są tablice z ciemnego marmuru z inskrypcjami. We wnękach liter zachowane są ślady złocenia. Zwieńczenie w formie stylizowanego, niskiego tympanonu z akroterionami, stanowi podstawę dla wysokiej figury. Rzeźba przedstawia stojącą kobietę ze skrzyżowanymi rękami na piersiach, ubraną w udrapowaną szatę nawiązującą do antycznego chitonu. Głowę zakrywa długa chusta. Pod stopami figury znajduje się wyrzeźbiony obłok, co wskazuje na scenę Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Symbolika tego przedstawienia jest wyrazem nadziei na zmartwychwstanie pochowanych w tym grobowcu osób. Zarówno rzeźba jak i sam nagrobek, prezentując wysoki poziom artystyczny, wpisuje się w charakterystyczny styl pomników nagrobnych najznamienitszych XIX- wiecznych nekropolii europejskich. Jesteśmy przekonani, że przeprowadzenie prac konserwatorskich tego nagrobka zapewni podtrzymanie rangi i klasy tak pod względem artystycznym jak i historycznym Cmentarza Łyczakowskiego. Jego konserwacja będzie widoczna i na pewno podniesie walory Cmentarza. Obecnie słupki stanowiące ogrodzenie są połamane, wymagają flekowania lub rekonstrukcji, podobnie jak metalowe rurki je łączące, które prawdopodobnie będą wymagały wymiany na łańcuchy.

Zapraszamy do naszej galerii zdjęć.

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie