Georginie z ogrodu Magdaleny Morskiej

Rys. Jeden z bukietów Magdaleny Morskiej z pełną dwubarwną dalią (Morska 1836)

Ogród Magdaleny Morskiej z pewnością tonął w różnokolorowych kwiatach, których była wielką miłośniczką. W jej ogrodowych notatkach zachowały się m.in. informacje o tym, że w latach 40. XIX wieku na zarzeckich klombach były siane z powodzeniem nowe odmiany wielobarwnych georginii, którym ich twórczyni nadawała „rodzinne” nazwy, np. ‘Antoni Dzieduszycki’, ‘Józef Dzieduszycki’, ‘Paula Dzieduszycka’ czy ‘Walerian Dzieduszycki’.

Poniżej zamieszczamy artykuł Joanny Dudek-Klimiuk i Jakuba Dolatowskiego na temat początków hodowli georginii w Polsce.¹.

POCZĄTKI HODOWLI GEORGINII W POLSCE.

MAGDALENA MORSKA W ZARZECZU I JÓZEF STRUMIŁŁO W WILNIE

Jakub Dolatowski i Joanna Dudek-Klimiuk

Georgina będąc teraz królową parterowych i angielskich ogrodów, stała się głównym do współubiegania się w ościennych krajach przedmiotem o wyższość piękności rozmaitych jej odmian; a chociaż w tej gałęzi usiewania Francuzów, Anglików i Niemców, nic już prawie do żądania nie zostawują, warto jednakże u nas dalej jeszcze doświadczenia posuwać i z tego kalejdoskopowego, że tak nazwimy, kwiatu, nowe wysnuwać piękności. Mając podostatkiem ziemi o którą daleko trudniej za granicą, możemy poswięcić część jej na rozleglejsze usiewy nasion tej rośliny. Tym bowiem tylko sposobem jakośmy to wyżej pokazali, można otrzymać nowe nadzwyczajne i osobliwsze odmiany…– pisał w 1845 r., u schyłku życia, o swej ulubionej roślinie – Józef Strumiłło.

Nie bez powodu nazwano dalię, georginię – „zmienną”. Epitet najbardziej rozpowszechniony, choć obecnie funkcjonujący jedynie w synonimicznej nazwie tej rośliny, a zaproponowany przez C.L. Willdenowa i R.L. Desfontainesa, to przecież właśnie – variabilis. Dalie, które trafiły do Europy na przełomie XVIII i XIX wieku, hodowano więc z siewu, to było proste i szybkie. Pierwsze odmiany pełne, przedmiot fascynacji ówczesnych ogrodników, wyhodowano na początku XIX w., Łebkowski pisze tu o roku 1814 i ogrodzie botanicznym w Belgii, Nowiński o roku 1808 i ogrodzie w Karlsruhe. Hodowla na szerszą skalę ruszyła w Europie około 1820 r.

I tu mamy dwa wczesne, z lat 40. XIX w., odniesienia do ogrodnictwa krajowego. Bardzo wcześnie oddali się bowiem tej prostej, „siewnej” hodowli georginii Magdalena Morska w Zarzeczu i Józef Strumiłło w Wilnie, prekursorzy, obok Gwalberta Pawlikowskiego i Stanisława Wodzickiego, nowoczesnego ogrodnictwa krajowego. Ich prace nad daliami pozostawiły po sobie, całe szczęście, rękopiśmienne i drukowane ślady.

Morska odnotowała, około 1840 r. (Dudek-Klimiuk, Dolatowski 2013), w notatkach ogrodowych 189 uprawianych u siebie odmian pełnych (te były szczególnie modne, nowe i pożądane). Adnotacją „krajowa z nasienia”, co oznacza tu – ze względu na zestaw uwiecznionych osób, z rodziny i najbliższego jej kręgu – odmiany własnej hodowli, opatrzyła ona 23 formy:

‘Antoni Dzieduszycki’, ‘Antonina Górska’, ‘Emillia Kotkowska’, ‘Gwalbert Pawlikowski’, ‘Helena Sier.[akowska?]’, ‘Jan Stadnicki’, ‘Johanna Gołasz.[owska?]’, ‘Józef Dzieduszycki’, ‘Justyna Działyńska’, ‘Laurenty Dzieduszycki’, ‘Ludwika Szeptycka’, ‘Marya Rucka’, ‘Morska z Medyki’ (zapewne hodowli Gwalberta Pawlikowskiego?), ‘Olimpia Siemiń[ska]’, ‘Paula Dzieduszycka’ i ‘Walerian Dzieduszycki’. Strumiłło już na początku XIX w. miał w swym zakładzie ogrodniczym w Wilnie kolekcję georginii (Dolatowski 1999). Dagys (1964) pisze, że był to jego ulubiony kwiat. Strumiłło wymienił w 1818 r. – 12 różnych form georginii, jednak brak jeszcze wśród nich odmian pełnych. Wysiewając nasiona otrzymał, podobnie jak Morska – nowe, własne odmiany pełne. W katalogu poświęconym temu tylko gatunkowi, z 1842 r., a więc dokładnie z lat, gdy Morska pisała o georginiach na drugim krańcu kresów, znajdziemy już, wśród 166 odmian – odmiany własnej hodowli: ‘Barbara Radziwiłł’, ‘Giedymin’, ‘Jadwiga królowa’, ‘Jundziłł’, ‘Wanda’ i ‘Witold’.

Później hodowla dalii stała się popularna (wyliczamy tylko niektóre ośrodki, za Dolatowskim 1999). I tak, Piotr Hoser I, po ustąpieniu w 1896 r. z założonej przez siebie firmy, zajął się hodowlą ukochanych dalii (i pacioreczników). W okresie międzywojennym profesjonalną hodowlę pokazuje georginiowa „seria A” Juliana Brunickiego z Podhorców k. Stryja, który zresztą już przed I wojną wydawał odrębny cennik dalii pełnych i pojedynczych (‘Alegoria’, ‘Alina’, ‘Ana- nas’, ‘Andzia’, ‘Anekdota’, ‘Ania’, ‘Ararat’…), dalie hodował u Czartoryskich we Włodzimircach nad Dnieprem ich ogrodnik – Stefan Offmański (miał 14 własnych odmian, m.in. ‘Dyktator’, ‘Jagiellonka’, ‘Japonka’, ‘ks. Józef Poniatowski’, ‘Maria Curie Skłodowska’, ‘Nad Poziomy’, ’Odrodzenie’, ‘Wspomnienie’), hodowała R. Kuszllowa w Samoklęskach (‘Teresa’, ‘Wesoła Wdów- ka’) i na dużą skalę – Helena Wojtkowa w Cieszynie, która w swym zakładzie ogrodniczym miała „specjalną hodowlę dalii” (‘Emilia Balaj’, ‘Melodia Piastów’, ‘Prezydent Ignacy Mościcki’, ‘Wspomnienie z Cieszyna’).

LITERATURA:

DAGYS J. 1964. Juozas Strumila – mokslinės sodinin- kystės pradininkas Lietuvoje. Mūsų sodai 11: 9.

DOLATOWSKI J. (red.). 1999. Szkółkarstwo polskie 1799–1999. Związek Szkółkarzy Polskich etc., Warszawa.

DUDEK-KLIMIUK J., DOLATOWSkI J. 2013. kolekcje drzew i krzewów w Zarzeczu Magdaleny z Dzieduszyckich Morskiej. Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego 61: 53–69.

ŁEBKOWSKI J. 1935. Georginje (dalje). Stowarzyszenie Pracowników Księgarskich sp. z o.o., Warszawa.

MORSKA M. 1836. Zbiór rysunków wyobrażających celniejsze budynki. Wsi Zarzecza w Galicyi […]. Wdowa po Antonim Straussie, Wiedeń.

MORSKA M. 1838–1841. Roku 1838 Ogrodowe. Notatki. Hr. Magdaleny z Dzieduszyckich Morskiej [w katalogu Ossolineum jako: Spis roślin i notatki dotyczące ogrodu w Zarzeczu z 1839 r.]. Rkps (sygn. 9839/I, zbiory Biblioteki Poturzyckiej). Ossolineum, Wrocław.

NOWIŃSKI M. 1977. Dzieje roślin i upraw ogrodniczych. PWRiL, Warszawa.

STRUMIŁŁO J. 181[8]. katalog roślin treybhauzowych, oranżeryynych i ogrodowych, znayduią- cych się w ogrodzie J. Strumiłły w Wilnie. W Dru- karni XX. Pijarów u Alexandra Żółkowskiego, Wilno. [Bibl. Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie, sygn. 73985].

SRTUMIŁŁO J. 1842. Dodatek do katalogu. Georginy wyborowe pełne, najnowsze i najpiękniejsze w rozmaitych farbach i odmianach, z zagranicy sprowadzone oraz z własnych wysiewów wypielęgnowane, do zbycia w Ogrodzie Józefa Strumiłły w Wilnie. Z R. 1842 Na 1843. Józef Zawadzki, Wilno [Biblioteka Jagiellońska; druk zaginiony?].

STRUMIłŁŁO J. 1845. Traktat czyli nauka o georginach […]. Ruben Rafałowicz, księgarz wileński, Wilno.

Stowarzyszenie Związek Rodowy Dzieduszyckich dziękuje pani dr Joannie Dudek-Klimiuk i panu dr. Jakubowi Dolatowskiemu za udzielenie zgody na publikację artykułu.