Włodzimierz Dzieduszycki, w założonym przez siebie Muzeum Przyrodniczym we Lwowie, utworzył dział etnograficzny, w którym zgromadził cenny zbiór sztuki huculskiej dającej „obraz życia, przemysłu, obyczajów i ubrania Hucułów”. W 1899 roku nakładem Muzeum ukazał się katalog, prezentujący część zbiorów etnograficznych pod tytułem Huculszczyzna. Włodzimierz Szuchiewicz, który opiekował się muzealnym działem etnograficznym, jeden z największych znawców Huculszczyzny1, zastrzegał we wstępie, że „niniejsza publikacya (podaje) ryciny nieznacznej tylko liczby przedmiotów. Muzeum bowiem posiada np. toporków i lasek 46 sztuk. tu dajemy tylko 19 rycin: kądzieli 23 szt., tu 21. strzelb i pistoletów 54 szt., tu jr.: wyrobów z gliny 236 szt., tu 32 r.: zgard 46 szt., tu 12 r., prochownic 50 szt.. tu 12 1′.: fajek 35 szt., tu 6.1.: pisanek 6 pudełek, tu jedno i t. d.”.
Zapraszamy do lektury wstępu do katalogu obu Włodzimierzy oraz do obejrzenia galerii rycin.
Wstęp Włodzimierza Dzieduszyckiego
W dawniejszych publikacyach muzealnych wyraziłem nadzieję ogłaszania pojedynczych działów muzealnych już o tyle skompletowanych, iż stanowią poważną naukową całość. W tym stanie znajduje się obecnie w dziale etnograficznym Huculszczyzna, dająca obraz życia, przemysłu, obyczajów i ubrania Hucułów.
Zbiory te zawdzięczam głównie pracy, zamiłowaniu i staraniom usilnym pana profesora Włodzimierza Szuchiewicza, który powodowany gorącą miłością tego ludu, zajął się zbieraniem przedmiotów zestawionych w tym dziale. To też wydając niniejszy katalog, poczytuję sobie za miły obowiązek wyrazić mu moje najserdeczniejsze podziękowanie.
Huculszczyzna, obejmująca u nas powiaty: kossowski, częściowo peczeniżyński (część dawnego kołomyjskiego) i część południową powiatu nadwórniańskiego, stanowi – wskutek oryginalnych właściwości, cechujących obyczaje, strój, stosunki gospodarskie i przemysł rodzimy jej mieszkańców – typową jednostkę etnograficzną w naszym kraju. Koleje żelazne i bite gościńce, przerzynające dziś już Huculszczyznę, budzą obawę zatracenia tradycyjnych cech Hucułów i skłaniają Muzeum do szybszego publikowania niniejszego katalogu. Mam zresztą nadzieję, że pan profesor Włodzimierz Szuchiewicz ogłosi niebawem obszerniejszą pracę o Hucułach i że w tym celu ze zbiorów muzealnych skorzysta.
Lwów, w lutym 1899 r.
Włodzimierz Dzieduszycki
Wstęp Włodzimierza Szuchiewicza
Huculszczyzna, dział etnograficzny Muzeum im. Dzieduszyckich, jest istotną skarbnicą nie tylko akwarel i zdjęć fotograficznych, przedstawiających typy, zagrody i sceny z życia Hucułów, lecz także okazów ich przemysłu rodzimego, a nadto modeli ich budowli, jakoto: cerkwi, zagród, młynów i t. p.
Ponieważ przemysł fabryczny ruguje coraz bardziej przemysł rodzimy, a zarazem zaciera charakter ludowy w przedmiotach przez lud używanych, przeto okazy, które Muzeum im. Dzieduszyckich posiada, są już obecnie rzadkością i pozostaną też jedynem źródłem, z którego późniejszy badacz Huculszczyzny będzie mógł czerpać materyały do swej pracy.
Z tej to skarbnicy podaje niniejsza publikacya ryciny nieznacznej tylko liczby przedmiotów. Muzeum bowiem posiada np. toporków i lasek 46 sztuk. tu dajemy tylko 19 rycin: kądzieli 23 szt., tu 21. strzelb i pistoletów 54 szt., tu jr.: wyrobów z gliny 236 szt., tu 32 r.: zgard 46 szt., tu 12 r., prochownic 50 szt.. tu 12 1′.: fajek 35 szt., tu 6.1.: pisanek 6 pudełek, tu jedno i t. d.
Jasną więc jest rzeczą, że ryciny tu umieszczone, chociaż dobrane w formach i wzorach, wcale nie wyczerpują bogactwa i pomysłowości kształtów i wzorów, jakimi się odznaczają przedmioty przemysłu rodzimego Hucułów.
Również i tekst, pod rycinami umieszczony, wcale nie wyczerpuje przedmiotu. Poucza on jedynie o nazwie i sposobie użycia odnośnego okazu i to o tyle, o ile tego wymaga cel katalogu. Szczegółowy opis będzie przedmiotem osobnej pracy etnograficznej, którą zamierzam ogłosić.
Tablica 1-a niniejszej publikacyi jest chromolitografią jednej z licznych akwarel. Przedstawia ona typy parobka i dziewczyny huculskiej, a podana jest w tym celu, ażeby na niej uwidocznić sposób użycia znacznej liczby tych przedmiotów, których ryciny zawiera niniejszy katalog.
Z licznych modeli przedstawia tablica 36 model cerkwi huculskiej, tablica zaś 37 model młyna – wszystkie inne ryciny są zdjęciami fotograficznymi okazów naturalnych.
Tablice 30 i 31 wyobrażają toporki, laski i kelety. Każdemu z tych przedmiotów poświęcono dwie ryciny: jedna przedstawia okaz w całości, druga dla uwydatnienia wzorów przedstawia tylko górną część jego.
Dla poznania wymiarów każdego okazu podano bądź to poniżej rycin, bądź też w tekście stosunki wielkości rycin do okazów naturalnych. Nadto podana jest w tekście i waga niektórych przedmiotów.
Ryciny nie oddają wprawdzie wszystkich barw w tej pięknej harmonii, jaką zalecają się wzory na wyrobach glinianych, pisankach i haftach, łączące w sobie barwę białą, żółtą, czerwoną, zieloną, bronzową i czarną – mimo to będą one cenną pamiątką dla osób zwiedzających Muzeum, gdyż przy ich pomocy każdy zdoła sobie odtworzyć dokładny obraz widzianego przedmiotu.
Lwów, w lutym 1899
Włodzimierz Szuchiewicz
Zeskanowany katalog Huculszczyzna znajduje się bibliotece cyfrowej POLONA. Wszystkie zdjęcia i cytaty, prezentowane w tekście, pochodzą z tego katalogu.
- Włodzimierz Dzieduszycki, zafascynowany Huculszczyzną, przekonał W. Szuchiewicza do napisania w języku polskim obszernej publikacji naukowej. Na ten cel przeznaczył w swoim testamencie specjalny fundusz, dzięki któremu w latach 1902-1908 ukazała się czterotomowa Huculszczyzna, wydana nakładem Muzeum Przyrodniczego. Za: K. Karolczak, Dzieduszyccy – dzieje rodu, Kraków 2001, s. 118. ↵
