109 lat temu na starej fotografii

20 sierpnia 1912 roku na ślubnym kobiercu w Biłce Szlacheckiej¹ stanęli Wanda z Sapiehów, córka Jana Pawła i Seweryny z Uruskich oraz Włodzimierz Dzieduszycki, syn Tadeusza i Anny z Dzieduszyckich. W roli świadków wystąpili Witold Czartoryski i Maurycy Zamoyski.

Na ślubnym zdjęciu, które zostało zrobione zapewne w ogrodzie dworu Sapiehów, uwieczniono 78 gości. Dzięki opisowi, który ktoś wykonał po drugiej stronie zdjęcia, możemy zidentyfikować większość uwiecznionych osób.

Państwo młodzi zamieszkali w odziedziczonym przez Włodzimierza Jaryszowie na Podolu i tam przyszło na świat dwoje ich dzieci: Tadeusz i Anna. Niestety już po dwóch latach musieli opuścić swój ukochany dom z powodu wybuchu pierwszej wojny światowej. Włodzimierz wyjechał do Kijowa, gdzie natychmiast zaangażował się w pomoc ofiarom wojny (m.in. jako sekretarz Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny), w prace na rzecz rozwoju oświaty polskiej i ratowania polskiego teatru oraz w działalność polityczną. Wanda pojechała z dziećmi do Białej Cerkwi, a do męża dołączyła tuż przed urodzeniem trzeciego dziecka Jana. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Kijowa udało im się wyjechać do Lwowa, gdzie zatrzymali się u babci Alfonsyny w pałacu na Kurkowej. Włodzimierz również tutaj włączył się w bieżącą działalność polityczno-społeczną. Po zakończeniu I wojny światowej stał się jednym z czołowych działaczy społeczno-gospodarczych w Galicji, ale największe wyzwanie stanęło przed nim w grudniu 1918 roku, kiedy musiał przejąć po swoim starszym bracie Pawle zarząd ordynacją poturzycko-zarzecką. Wanda z Włodzimierzem i czwórką już dzieci – w 1917 roku przyszedł na świat Eustachy – zamieszkali w Zarzeczu.

Pałac w Zarzeczu

Tutaj doczekali się kolejnych potomków: Andrzeja, Krzysztofa, Marii, Elżbiety, Teresy, Jadwigi, Katarzyny, Pawła i Tytusa².

Włodzimierz i Wanda mieli trzynaścioro dzieci –Tadeusz (1913–1997), Anna (1914–2008; po mężu Szeptycka), Jan (1916–1995), Eustachy (1917–1997), Andrzej (1919–1932), Krzysztof (1922–1935), Maria (1923–2013), Elżbieta (1925–2003; po mężu Karska), Teresa (1927–2017), Jadwiga (1928; po mężu Bernhardt), Katarzyna (1929; po mężu Herbert), Paweł (1931–1987) i Tytus (1934–1973)

Ze względu na liczne obowiązki związane z prowadzeniem ordynacji oraz m.in. odbudowywaniem zrujnowanych wojną gospodarstw, Włodzimierz stale przebywał poza domem, głównie we Lwowie, a Wanda z powiększającą się gromadką dzieci mieszkała w Zarzeczu, wspomagana przez nianie, nauczycielki i wychowawczynie.

II wojna światowa zastała ich w pałacu w Zarzeczu. Udzielili tam schronienia rodzinie brata Stanisława oraz wysiedleńcom z Poznańskiego, wspierali partyzantów z AK (w majątku działała tajna radiostacja) oraz ukrywali rodziny żydowskie. Trzeciego października 1944 roku, wkrótce po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Zarzecza, Włodzimierz został aresztowany przez NKWD (razem z synem Tadeuszem i zięciem Janem Szeptyckim) i przez dwa miesiące był więziony w Rzeszowie. W tym czasie jego rodzina musiała opuścić pałac. Dzieduszyccy zamieszkali najpierw u oo. Dominikanów w Jarosławiu, później osiedli w Rabce, gdzie Włodzimierz próbował utrzymać liczną rodzinę najpierw prowadząc pensjonat „Margrabianka”, a od maja 1948 roku pracując na stanowisku referenta gospodarczego i kierownika magazynów w Zarządzie Uzdrowiska. Jednocześnie poszukiwał pracy związanej z jego przyrodniczymi i językowymi kompetencjami „Włodzimierz nie posiadał stosownych dokumentów potwierdzających jego kwalifikacje. Kuratora Muzeum Przyrodniczego nikt nie pytał wcześniej o stopnie czy tytuły naukowe, natomiast w nowej rzeczywistości to właśnie one otwierały drogę do zatrudnienia w tego typu placówkach. Atutem Włodzimierza były natomiast członkostwa w wielu towarzystwach naukowych, nazwisko znane w kręgach nie tylko polskich ornitologów oraz biegła znajomość kilku języków, w tym szczególnie cenionego po drugiej wojnie rosyjskiego” [K. Karolczak, Dzieduszyccy. Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Kraków 2001]. Udało mu się w końcu zdobyć pracę w Państwowym Muzeum Zoologicznym w Warszawie (późniejszy Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk) jako asystent i opiekun naukowej kolekcji ptaków. Pracował tam do emerytury w 1958 roku.

Włodzimierz i Wanda z prymasem Stefanem Wyszyńskim

Włodzimierz zmarł 9 września 1971 roku, Wanda 4 grudnia 1978 roku. Oboje zostali pochowani w krypcie Dzieduszyckich w kościele pw. św. Michała Archanioła w Zarzeczu.

Informacje biograficzne zostały podane za: K. Karolczak, Dzieduszyccy. Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Kraków 2001; Własnoręczny życiorys spisany przez Włodzimierza Dzieduszyckiego jun., Zakład Narodowy Ossolińskich we Wrocławiu, Dział Rękopisów, sygn. 303/84; Życiorys z 20 lipca 1949 r. złożony przy podaniu o zatrudnienie w Instytucie MiIZ PAN, Archiwum Muzeum i Instytut Zoologii PAN.