Msza św. w 50. rocznicę śmierci Włodzimierza Dzieduszyckiego jr. (1885-1971)

9 września 2021 roku minęła 50. rocznica śmierci Włodzimierza Dzieduszyckiego jr. Mszę św. w jego intencji odprawił Metropolita Przemyski abp Adam Szal w kościele pw. św. Michała Archanioła w Zarzeczu.

Włodzimierz Dzieduszycki jr. (1885-1971)

Urodził się 10 maja 1885 roku we Lwowie jako syn Anny z Dzieduszyckich (1859–1917) i Tadeusza (1841–1918). Po dziadku Włodzimierzu (1825–1899), który był założycielem Muzeum Przyrodniczego we Lwowie, odziedziczył nie tylko imię, ale przede wszystkim miłość do przyrody i ojczyzny oraz pasję badawczą. „Już jako młody chłopak interesowałem się bardzo pracą mego dziadka, założyciela tego Muzeum. Wiedziałem więc, że pomyślał je on jako «Muzeum Ziem Polskich» […] Z opowiadań starych członków rodziny wiem, że pani Paulina bardzo starała się rozwijać to zamiłowanie syna, a jej patriotyzm kazał jej coraz bardziej kierować to zamiłowanie syna na całą przyrodę polską. On to rozszerzył w późniejszym życiu na wszystko co polskie, co na ziemiach dawnej Polski istniało, żyło, od minerałów po człowieka włącznie”¹.

Od młodych lat pasjonowała go przyroda. W Niesłuchowie, już jako piętnastolatek, chwalił się swoimi naukowymi obserwacjami profesorowi Marianowi Łomnickiemu: „Okazał mi wielkie zainteresowanie i to tak daleko idące, że choć już dobrze niemłody (miał wówczas 55 lat – red.) polazł za mną na strych obejrzeć«moje» gniazdo szerszeni” ².

W 1903 roku zdał maturę w gimnazjum św. Anny w Krakowie i rozpoczął studia na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przerwał je z powodu wyjazdu do Rosji, aby przejąć rodzinny majątek Jaryszów na Podolu rosyjskim³. W styczniu 1905 roku zdał rosyjską maturę, co było jednym z warunków pomyślnego załatwienia spraw majątkowych (oprócz przyjęcia obywatelstwa rosyjskiego i potwierdzenia tytułu hrabiowskiego) i w maju wrócił do Lwowa. Rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Wodnej Politechniki Lwowskiej, by w 1908 roku, „mając jednakże upodobania przyrodnicze”⁴, wrócić na Uniwersytet Jagielloński. Po ukończeniu studiów rolniczych w celu odbycia praktyk pracował jako sekretarz wuja Witolda Czartoryskiego w Pełkiniach oraz zarządzał majątkiem rodziców w Niesłuchowie. 20 sierpnia 1912 roku ożenił się z Wandą z Sapiehów (1890–1978), z którą miał trzynaścioro dzieci⁵. Wspólne życie rozpoczęli w odziedziczonym Jaryszowie. Po wybuchu I wojny światowej wyjechali do Kijowa, gdzie Włodzimierz natychmiast zaangażował się w pomoc ofiarom wojny (m.in. jako sekretarz Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny), w prace na rzecz rozwoju oświaty polskiej i ratowania polskiego teatru oraz w działalność polityczną. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Kijowa wyjechał z rodziną do Lwowa, gdzie również włączył się w bieżącą działalność polityczno-społeczną. Po zakończeniu I wojny światowej stał się jednym z czołowych działaczy społeczno-gospodarczych w Galicji, ale najważniejsze wyzwanie stanęło przed nim w grudniu 1918 roku, kiedy musiał przejąć po swoim starszym bracie Pawle zarząd ordynacją poturzycko-zarzecką.

Włodzimierz z ogromnym zaangażowaniem zajął się sprawami Muzeum Przyrodniczego im. Dzieduszyckich i jego funkcjonowania w nowej rzeczywistości historycznej. „Myślą przewodnią działalności hr. Dzieduszyckiego było przyczynienie się do ponownego scalenia wyzwolonego spod trzech zaborów kraju: już w roku 1921 ekspedycja naukowa złożona z grupy pracowników muzeum, przy udziale hr. Dzieduszyckiego, prowadziła badania na polskim wybrzeżu Bałtyku, częściowo też na terenie Wolnego Miasta Gdańska (tu nawiązano współpracę z Zachodniopruskim Muzeum Prowincjonalnym, kierowanym przez dr. Hugo Conwentza), w czasopismach naukowych wydawanych przez muzeum publikowano także wyniki badań z dalszych okolic Polski, muzeum prowadziło wymianę doświadczeń i publikacji z pokrewnymi placówkami naukowymi w kraju i za granicą. Współpracownicy muzeum przyczynili się w roku 1929 do odkrycia i spreparowania kompletnie zachowanego okazu nosorożca włochatego (Coleodonta antiquitatis) z okresu plioceńskiego, który wystawiony jest w muzeum w Krakowie, a jego kopia m.in. w Muzeum Brytyjskim w Londynie.”⁶. Jako czwarty i ostatni ordynat prowadził sprawy ordynacji i Muzeum Przyrodniczego aż do wybuchu II wojny światowej.

Włodzimierz z zamiłowania był ornitologiem. W 1937 roku utworzył w lasach poturzyckich 500-hektarowy rezerwat dla gnieżdżących się tam ptaków drapieżnych oraz brał udział w tworzeniu stacji ornitologicznej w celu śledzenia przelotu ptaków w górnym biegu Bugu. Jako kurator Muzeum należał również do wielu towarzystw naukowych oraz brał udział w kongresach naukowych, na przykład w 1938 roku w 9. Międzynarodowym Kongresie Ornitologicznym w Rouen we Francji.

II wojna światowa zastała go w pałacu w Zarzeczu, gdzie mieszkał z rodziną od 1921 roku. Udzielił tam schronienia rodzinie swojego brata Stanisława oraz wysiedleńcom z Poznańskiego, wspierał partyzantów z AK (w majątku działała tajna radiostacja) oraz ukrywał rodziny żydowskie. Trzeciego października 1944 roku, wkrótce po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Zarzecza, Włodzimierz został aresztowany przez NKWD (razem z synem Tadeuszem i zięciem Janem Szeptyckim) i przez dwa miesiące był więziony w Rzeszowie. W tym czasie jego rodzina musiała opuścić pałac. Dzieduszyccy zamieszkali najpierw u oo. Dominikanów w Jarosławiu, później osiedli w Rabce, gdzie Włodzimierz próbował utrzymać liczną rodzinę najpierw prowadząc pensjonat „Margrabianka”, a od maja 1948 roku pracując na stanowisku referenta gospodarczego i kierownika magazynów w Zarządzie Uzdrowiska. Jednocześnie poszukiwał pracy związanej z jego przyrodniczymi i językowymi kompetencjami⁷. Dzięki wsparciu profesora Jana Noskiewicza, dawnego pracownika Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie, oraz dzięki pomocy profesora Stanisława Feliksiaka otrzymał pracę w Państwowym Muzeum Zoologicznym w Warszawie (późniejszy Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk) jako asystent i opiekun naukowej kolekcji ptaków. Wygłaszał też comiesięczne prelekcje dla członków Koła Ornitologicznego⁸. Pracował tam do emerytury w 1958 roku.

Zmarł 9 września 1971 roku w Warszawie i został pochowany w krypcie Dzieduszyckich w kościele pw. św. Michała Archanioła w Zarzeczu.

Zamieszczony wyżej życiorys Włodzimierza Dzieduszyckiego jr. pochodzi ze wstępu do wznowionej książki Gawędy starego leśnika, której premiera odbyła się podczas konferencji naukowej „Wokół przyrodniczych pasji Dzieduszyckich”10 września br.

Msza św. w 50. rocznicę śmierci Włodzimierza Dzieduszyckiego jr. (1885-1971)