W zbiorach Naukowej Biblioteki Państwowego Muzeum Przyrodniczego NAN Ukrainy we Lwowie (dawne Muzeum Dzieduszyckich) przechowywany jest cenny zbiór książek pochodzących z Biblioteki Poturzyckiej, założonej na początku XIX wieku przez Józefa Kalasantego Dzieduszyckiego (1746–1847) i uzupełnianej w ciągu wielu lat przez jego syna Włodzimierza Dzieduszyckiego (1825–1899).
Przyrodnicza część Biblioteki Poturzyckiej została wyodrębniona z całości zbioru w 1870 roku po przeniesieniu Muzeum im. Dzieduszyckich do pałacu przy ul. Teatralnej 18 we Lwowie. Na początku Biblioteka została umieszczona w dwóch pokojach na drugim piętrze Muzeum, później przeniesiono ją na parter, gdzie swój gabinet miał założyciel Muzeum Włodzimierz Dzieduszycki, i do dzisiaj znajduje się w tych samych pokojach(!).
Po ponad dwustu latach od powstania Biblioteki Poturzyckiej, mimo dwóch wojen światowych oraz sowieckich rabunków, do dzisiaj przetrwało około 23 tysięcy książek z kolekcji przyrodniczej, wśród których do najcenniejszych obiektów należą między innymi: pierwsza encyklopedia przyrodnicza Pliniusza Starszego Historia przyrodnicza z lat 1548 (paleotyp) i 1779, Klasyfikacja zwierząt od 1750 r. Arystotelesa, pierwsza zoologiczna encyklopedia K. Hessnera w pięciu tomach (1598–1613), Historia przyrodnicza (1650–1653) Jana Jonstona, Rozmowy o wielości świata (1765) Bernarda Le Bovier de Fontenelle, czy Historia naturalna (1785) Georgesa Louisa L. de Buffon.
Starodruki na przestrzeni lat uległy naturalnemu starzeniu oraz licznym uszkodzeniom mechanicznym i obecnie wymagają troskliwej konserwacji.
W tym roku dzięki wsparciu MKiDN i Instytutu POLONIKA oraz współpracy z Państwowym Muzeum Przyrodniczym NAN Ukrainy we Lwowie zostaną odnowione następujące dzieła:
Montfort de Crequi Courtivron, P. Bouchu „Nauka o gatunkach i szukaniu rudy żelazney, topieniu iey w piecach wielkich i dymarkah”, przetł. z franc. H.N. Malachowski, Warszawa 1782
Stan 298 kart i 34 tablic, z których składa się książka, jest dobry, ale na powierzchni obu okładek i skórzanym grzbiecie są liczne przetarcia i zarysowania oraz pęknięcia.
Wymiary: 35,5 cm x 21,5 cm x 4,5 cm (wys. x szer. x grub.)
Dziennik myśliwski z 1887
Album w skórzanej oprawie z mosiężnymi wstawkami, ramką passe-partout i akwarelą na okładce złożony jest z 25 kart zszytych na tasiemki. Konserwacji wymaga skórzana oprawa druku (skóra ma liczne przetarcia, zarysowania, pęknięcia і rozdarcіа, a dekor z mosiężnych nakładek i ramki jest utleniony), szycie (popękane nici, urwane sznurkowe zwięzy, rozluźnione składki, wysuwające się karty), jak i same karty, które są zakurzone i zaplamione, ze śladami uszkodzenia przez owady.
Wymiary: 43 cm x 53 cm x 2,6 cm (wys. x szer. x grub.)
„Geographische beschreibung der prowinzen und stadte in Polen und Lithuanien”, Konigsberg 1722
[Opis geograficzny województw i miast Polski i Litwy, Królewiec 1722]Książka złożona jest z 285 kart, które są oprawione w tekturową okładkę (oddzielona od reszty książki), i z powodu złego stanu szycia (popękane nici, urwane sznurkowe zwięzy) się wysuwają. Kartki są zakurzone i noszą ślady zalania.
Wymiary: 19,5 cm x 16,5 cm x 4 cm (wys. x szer. x grub.)
Konrad Gesner „Historia zwierząt” 1598-1613
[Historia animalum]Ta księga ma oprawę pergaminową (umieszczoną na deskach), która jest przetarta, w wielu miejscach zarysowana i popękana. Stan 517 kart jest dobry, (zakurzone strony), ale niektóre podarte strony są sklejone taśmą klejącą, którą trzeba będzie usunąć.
Wymiary oprawnego druku: 39,5 cm x 8 cm x 2 cm (wys. x szer. x grub.)
Jan Krzysztof Kluk „Rzeczy kopalnych osobliwie zdatniejszych szukanie, poznanie i zarzycie”, Warszawa 1781
Druk nie ma oprawy, składa się ze 160 kart, które są brudne i zakurzone, noszą ślady zalania, a ich krawędzie i narożniki są pozagniatane.
Wymiary: wys. 17,5 cm, szer. 11,5 cm, grub. 2,5 cm.
Jan Krzysztof Kluk „Botanika dla szkół narodowych”, Warszawa 1785
Książka jest oprawiona w cienką tekturową okładkę (która jest przedarta, rozerwana na grzbiecie i oddzielona od bloku, zakurzona i zaplamiona) i składa się z 112 kart i 6 tablic, zakurzonych, ze zniszczonymi krawędziami i wysuwających się z powodu uszkodzonego szycia.
Wymiary: wys. 18,3 cm, szer. 11 cm, grub. 2,5 cm.
Friedrich Heinrich Wilhelm Martini „Neues systhematisches konchylien kabinet”, Nurnberg 1769
Książka składa się z 223 kart i 31 kolorowych tablic i jest w bardzo złym stanie – brakuje jednej oprawy, nici są popękane, sznurkowe zwięzy są urwane, wysuwają się karty, na których widoczne są ślady zalania oraz naloty pleśni i grzybów.
Wymiary: 29,5 cm x 22 cm x 6 cm (wys. x szer. x grub.)
Andre Michaux „Histoire des chenes de l’Amérique septentrionale”, 1801
Książka w kartonowej zniszczonej oprawie (bez grzbietu) składa się z 18 kart i 36 tablic, ma popękane nici, urwane sznurkowe zwięzy, rozluźnione składki, a wysuwające się karty, mają zacieki i są zakurzone.
Wymiary: 47 cm x 31,5 cm x 2,3 cm (wys. x szer. x grub.)
I.C. Schaffers „Abbildungen Regensburgisher Insecten”, Band I/1-2. Regensburg, 1766
Książka jest oprawiona w pełną skórę, która wymaga konserwacji z powodu pęknięć, oderwana jest też przednia okładka. Stan zachowania 106 kart i 100 kolorowych tablic jest dobry (są zakurzone), ale wypadają mapy.
Wymiary: wys. 28,5 cm, szer. 23,5 cm, grub. 3,5 cm.
Johann Christian Daniel (von) Schreber „Beschreibung der groser nebst ihren abbildungen nach der natur”, Leipzig 1769
Piękna książka oprawiona w skórę, ze złoconymi tłoczeniami, składa się z 77 kart (z których w najbardziej zniszczonych jest dziewiętnaście luźnych kart) i kolorowych ilustracji.
• wymiary oprawnego druku: 41,5 cm x 27,3 cm x 4 cm (wys. x szer. x grub.)
• wymiary luźnych kart: 42 cm x 27,2 cm x 1 cm (wys. x szer. x grub.)
Konserwację książek przeprowadza Uliana Romaniv, która opowie o niej 30 września 2022 roku na konferencji w pałacu Dzieduszyckich w Zarzeczu.
Dziękujemy Janinie Wielowiejskiej, konserwator z Biblioteki Narodowej w Warszawie, która podjęła się prowadzenia nadzoru konserwatorskiego nad całością prac.
Zapraszamy do naszej galerii zdjęć, której autorem jest Marion Lovych
